Aportaciones y catálogo crítico de los Rhopalidae Amyot & Serville, 1843 (Hemiptera: Heteroptera: Coreoidea) de la Península Ibérica e islas Baleares

  1. Javier Pérez Valcárcel
  2. Fernando Prieto Piloña
Revista:
Arquivos Entomolóxicos

ISSN: 1989-6581

Ano de publicación: 2021

Número: 24

Páxinas: 3-58

Tipo: Artigo

Outras publicacións en: Arquivos Entomolóxicos

Resumo

An updated faunistic catalogue of the family Rhopalidae Amyot & Serville, 1843 (Hemiptera: Heteroptera: Coreoidea) in the Iberian Peninsula and Balearic Islands is presented. All the previous records from the available literature are compiled and some unpublished records are also reported for a total account of 23 species within this family. It is noteworthy the report of the first records of the family for Asturias and Stictopleurus punctatonervosus (Goeze, 1778) for Portugal.

Referencias bibliográficas

  • ALZIAR, G. & LEMAIRE, J.M. 2012. Les missions entomologiques du Muséum d’Histoire Naturelle de Nice (France), 2004-2010. Biocosme Mésogéen, 29(3): 57-104.
  • ALONSO DE MEDINA, E. 1983. Sobre la entomofauna de la Sierra de Prades. Hemípteros - I. Publicaciones del Departamento de Zoología de Barcelona, 9: 89-93.
  • ANÓNIMO. 1963. Campaña entomológica en el Levante ibérico. Miscelánea Zoológica, 1(5) (suplemento): 32-33.
  • ARCHIMOWITSCH, A. von. 1952. Fauna de insectos en España que acuden a los “portagranos” de la remolacha. Boletín de la Real Sociedad española de Historia Natural, 50: 91-124.
  • ARDID DE ACHA, M. 1903. Excursión del día 27 de octubre de 1903. Boletín de la Sociedad aragonesa de Ciencias Naturales, 2: 270-272.
  • ASSO, I.J. de. 1784. Introductio in Oryctographiam, et Zoologiam Aragoniae. Accedit Enumeratio stirpium in eadem Regioe noviter detectarum. Amsterdam, 192 pp. + 7 lám.
  • AUKEMA, B.; RIEGER, Ch. & RABITSCH, W. (eds.). 2013. Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region. Volumen 6. Supplement. The Netherlands Entomological Society. Amsterdam, xxiii + 629 pp.
  • BAENA, M. 2006. Hemipteroides. Fauna Andaluza, pp. 249-298. En: TINAUT, A. & PASCUAL, F. (coords.). Proyecto Andalucía. Naturaleza. Tomo XVII: Zoología V, capítulo 9. Publicaciones Comunitarias. Sevilla.
  • BARRAS, F. de las. 1900. Excursiones por Palencia. Actas de la Sociedad española de Historia Natural, 29: 163-169.
  • BATOR, A. 1957. Hemipterologisches aus Spanien. Beiträge zur Entomologie, 7(3-4): 297-308.
  • BAZ, A., CIFRIÁN, B., MARTÍN-VEGA, D. & BAENA, M. 2010. Phytophagous insects captured in carrion-baited traps in central Spain. Bulletin of Insectology, 63(1): 21-30.
  • BLÖTE, H.C. 1934. Catalogue of the Coreidae in the Rijksmuseum van Natuurlijke Historie. Part I. Corizinae, Alydinae. Zoologische Mededeelingen, 17(10): 253-285.
  • BOLÍVAR, I. & CHICOTE, C. 1879. Enumeración de los Hemípteros observados en España y Portugal. Anales de la Sociedad española de Historia Natural, 8: 147-186.
  • CALDERÓN, S. 1889. Excursión a Fuente Piedra (parte zoológica). Actas de la Sociedad española de Historia Natural, 18: 57-59.
  • CENDRERO, J. & PAREJO-PULIDO, D. 2019. Primeras citas de Chorosoma schillingii (Schilling, 1829) (Heteroptera Rhopalidae) de Extremadura y actualización de su distribución en la Península Ibérica. Boletín de la Sociedad Entomológica Aragonesa, 65: 293-295.
  • CHAMPION, G.C. 1902. An entomological excursion to Central Spain. Transactions of the Entomological Society of London: 115-129.
  • CHAMPION, G.C. 1903. An entomological excursion to Bejar, Central Spain. Transactions of the Entomological Society of London: 165-182.
  • CHAMPION, G.C. & CHAPMAN, T.A. 1904. An entomological excursion to Moncayo, N. Spain; with some remarks on the habits of Xyleborus dispar, Fabr. Transactions of the Entomological Society of London: 81-99 + 2 pl.
  • CHAMPION, G.C. & CHAPMAN, T.A. 1905. Another entomological excursion to Spain, with descriptions of two new species of Hemiptera, by Prof. O.M. Reuter. Transactions of the Entomological Society of London: 37-55 + 1 pl.
  • CHAPMAN, T.A. & CHAMPION, G.C. 1907. Entomology in N.W. Spain (Galicia and Leon). Transactions of the Entomological Society of London: 147-171 + 7 pl.
  • CHICOTE, C. 1880. Adiciones a la enumeración de los hemípteros observados en España y Portugal. Anales de la Sociedad española de Historia Natural, 9: 185-203.
  • CODINA, A. 1915. Más Hemípteros de Cataluña. Boletín de la Sociedad aragonesa de Ciencias Naturales, 14: 212-216.
  • CODINA, A. 1925a. Uns quants Heteròpters i Homòpters de la provincia de Burgos. Butlletí de la Institució Catalana de Historia Natural, 25: 223-227.
  • CODINA, A. 1925b. Alguns Hemípters (Heteròpters i Homòpters) de Catalunya i del Maròc espanyol. Butlletí de la Institució Catalana de Historia Natural, 25: 268-270.
  • CUNÍ MARTORELL, M. 1879. Excursión entomológica y botánica a la Montaña de Montserrat en junio de 1878. Imprenta Catalana de Obradors y Cía. Barcelona, 23 pp.
  • CUNÍ MARTORELL, M. 1880. Excursión entomológica y botánica a San Miguel del Fay, Arbucias y cumbres del Monseny. Anales de la Sociedad española de Historia Natural, 9: 205-242.
  • CUNÍ MARTORELL, M. 1881. Excursión entomológica y botánica a la Cerdaña española (Cataluña). Anales de la Sociedad española de Historia Natural, 10: 367-389.
  • CUNÍ MARTORELL, M. 1883. Resultado de una exploración entomológica y botánica por el término de La Garriga (Cataluña). Anales de la Sociedad española de Historia Natural, 12: 83-101.
  • CUNÍ MARTORELL, M. 1885. Excursión entomológica a varias localidades de la provincia de Gerona (Cataluña). Anales de la Sociedad española de Historia Natural, 14: 51-73.
  • CUNÍ MARTORELL, M. 1888. Insectos observados en los alrededores de Barcelona. Anales de la Sociedad española de Historia Natural, 17: 133-191.
  • CUNÍ MARTORELL, M. 1889. Coleópteros, hemípteros y ortópteros recogidos en Amer (Gerona). Actas de la Sociedad española de Historia Natural, 18: 51-53.
  • CUNÍ MARTORELL, M. 1897. Fauna entomológica de la villa de Calella (Cataluña, provincia de Barcelona). Anales de la Sociedad española de Historia Natural, 26: 81-339.
  • DIÉGUEZ FERNÁNDEZ, J.M. 2018. Lista preliminar de los Heteroptera de la Sierra de Marina (Barcelona). Heteropterus Revista de Entomología, 18(2): 207-214.
  • DOCAVO ALBERTI, I. 1983. La entomofauna de la Albufera y su entorno. Institución Alfonso el Magnánimo. Diputación de Valencia, 230 pp.
  • DOCAVO ALBERTI, I., AGUILELLA PALASÍ, A., BAIXERAS ALMELA, J., GONZÁLEZ FUNES, P., JIMÉNEZ PEYDRÓ, R., MICHELENA SAVAL, J., OLTRA MOSCARDÓ, M.T., PARDO PASCUAL, J., RIBES, J., SÁIZ RIBERA, J., SENDRA MOCHOLÍ, A. & TORMOS FERRANDO, J. 1987. La entomofauna del monte de Porta-Coeli. Ediciones Alfonso El Magnánimo. Institució Valenciana d’Estudis i Investigació. Valencia, 188 pp. + 28 láms.
  • DOLLING, W.R. 1976. Heteropteran type material of P. Rambur in the British Museum (Natural History) (Hem. Heteroptera). Eos, 52(1-4): 121-132.
  • DOLLING, W.R. 2006. Family Rhopalidae Amyot & Serville, 1843, pp. 8-27. En: AUKEMA, B. & RIEGER, Ch. (eds.). Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region, Vol. 5. Pentatomomorpha II. The Netherlands Entomological Society. Amsterdam, xiii + 550 pp.
  • DUSMET, J.M. 1897. Lista de algunos insectos recogidos en Ambel (provincia de Zaragoza). Actas de la Sociedad española de Historia Natural, 26: 75-76.
  • EIROA ÁLVAREZ, M.E. 1982. La entomofauna de las dunas de la playa de Barra (Cangas-Pontevedra). Memoria de Licenciatura (inédita). Facultad de Biología, Universidad de Santiago. Santiago, 134 pp.
  • EPLSL (Estudios y Proyectos Línea, S.L.). 2010. Las lagunas de Cantalejo: actuaciones y resultados del Proyecto de restauración y puesta en valor. Fundación Biodiversidad, Junta de Castilla y León y Fundación del Patrimonio Natural de Castilla y León. Serie Técnica. Valladolid, 150 pp.
  • ESPAÑOL, F. 1956. Contribución al estudio de los tenebriónidos del noroeste de España (Col. Heterómeros). Publicaciones del Instituto de Biología Aplicada de Barcelona, 24: 5-71.
  • ESPAÑOL, F. 1964. Sobre el poblamiento entomológico de las islas Medas. Publicaciones del Instituto de Biología Aplicada de Barcelona, 36: 71-96.
  • ESPAÑOL, F. 1965. Sobre el poblamiento entomológico de la isla Plana o de Nueva Tabarca. Publicaciones del Instituto de Biología Aplicada de Barcelona, 39: 5-32.
  • ESPAÑOL, F. 1984. Els insectes de les illes Medes, pp. 231-243. En: CASASSAS SIMÓ, E. (ed.). Els sistemes naturals de les illes Medes. Arxius de la Secció de Ciències, 73. Institut d’Estudis Catalans. Barcelona, 828 pp.
  • FERNÁNDEZ NAVARRO, L. 1893. Excursión a Cercedilla. Actas de la Sociedad española de Historia Natural, 22: 117-122.
  • FERNÁNDEZ RUIZ, D. 2018. Els heteròpters del delta del Llobregat, pp. 483-524. En: GERMAIN, J. & PINO, J. (coords.). Els sistemes naturals del delta del Llobregat. Treballs de la Institució Catalana d’Història Natural, 19. Institució Catalana d’Història Natural. Barcelona, 715 pp.
  • FERREIRA, S., GROSSO-SILVA, J.M. & ALVES, P.C. 2007. Avaliação do estado actual do conhecimento sobre a entomofauna do Parque Natural do Douro Internacional. Relatório final. ICETA – Universidade do Porto, 18 pp. + 72 pp. (Anexos I-IV) . FERRER VERT, F. 1916. Exemplars d’artropots cassats en l’excursió col·lectiva del 4 de Febrer de 1916. Butlletí de la Institució Catalana de Historia Natural, 16: 40-42.
  • FIEBER, F.X. 1861. Die europäischen Hemiptera. Halbtflügler. (Rhynchota Heteroptera.). Gerold's Sohn. Wien. (pp. 113-444 + 2 Taf.).
  • FOKKER, A.J.F. 1899. Hemiptera uit Spanje. Tijdschrift voor Entomologie, 42: 6-7.
  • FUENTE, J.M. de la. 1894. Insectos recogidos en Archena (Col., Ortópt., Hemípt. y Lepid.). Actas de la Sociedad española de Historia Natural, 23: 119-124.
  • FUENTE, J.M. de la. 1899. Datos para la fauna de la provincia de Ciudad Real. XII. Actas de la Sociedad española de Historia Natural, 28: 210-212.
  • FUENTE, J.M. de la. 1920. Hemípteros de la provincia de Ciudad Real no citados como de la Península Ibérica en el catálogo de Oshanin de 1912. Boletín de la Real Sociedad española de Historia Natural, 20: 315-321.
  • GESSÉ, F. 2011. Heterópteros terrestres (Hemiptera: Heteroptera) de Castelldefels (Barcelona, Cataluña, noreste de la Península Ibérica). Heteropterus Revista de Entomología, 11(2): 245-256.
  • GESSÉ, F. & GOULA, M. 2003. Estudi dels heteròpters del Parc Natural del Garraf. Sessió Conjunta d’Entomologia, 12: 155-165.
  • GESSÉ, F. & GOULA, M. 2006. Listado de heterópteros terrestres (Insecta, Hemiptera, Heteroptera) del Macizo de Garraf (Cataluña). Boletín de la Asociación española de Entomología, 30(3-4): 51-74.
  • GESSÉ, F., GOULA, M. & PUJADE, J. 1994. Estudi dels heteròpters (Insecta, Heteroptera) capturats amb trampa Malaise a Santa Coloma (Andorra). Sessió Conjunta d’Entomologia, 8: 61-80.
  • GESSÉ, F., GOULA, M., ISERN-VALLVERDÚ, J. & PEDROCCHI-RENAULT, C. 1995. Heterópteros de los puertos de Aísa y Borau (Pirineo de Huesca): Resultados faunísticos. Lucas Mallada, 7: 193-211.
  • GÖLLNER-SCHEIDING, U. 1975. Revision der Gattung Stictopleurus Stal, 1872 (Heteroptera, Rhopalidae). Deutsche Entomologische Zeitschrift (N.F.), 22: 1-60.
  • GÖLLNER-SCHEIDING, U. 1978. Bemerkungen zu der Gattung Rhopalus Schilling einschliesslich Brachycarenus Fieber (Heteroptera, Rhopalidae). Mitteilungen aus dem Zoologischen Museum in Berlin, 54(2): 313-331.
  • GÖLLNER‐SCHEIDING, U. 1983. General‐Katalog der Familie Rhopalidae (Heteroptera). Mitteilungen aus dem Zoologischen Museum in Berlin, 59: 37-189.
  • GÓMEZ-MENOR, J. 1956. Consultas. Graellsia, 14: 63-71.
  • GONZÁLEZ-MEGÍAS, A. & GÓMEZ, J.M. 2003. Consequences of removing a keystone herbivore for the abundance and diversity of arthropods associated with a cruciferous shrub. Ecological Entomology, 28: 299-308.
  • GOULA, M. & VALCÁRCEL, J.P. 2016. Heterópteros (Hemiptera) del casco urbano de A Coruña (Galicia, NO de la Península Ibérica). Arquivos Entomolóxicos, 16: 225-240.
  • GOULA, M., MONLEÓN, T., VENDRELL, J. & SERRA, A. 2010. Heteròpters (Insecta, Hemiptera, Prosorrhyncha) de les Planes de Son i la mata de València, pp. 419-479. En: GERMAIN, J. [coord.]. Els sistemes naturals de les Planes de Son i la mata de València. Treballs de la Institució Catalana d’Història Natural, 16. Institució Catalana d’Història Natural. Barcelona, 806 pp.
  • GOULA, M., NAVALPOTRO, H., TORRES, L. & UBACH, A. 2014. On some interesting Iberian true bugs (Insecta, Hemiptera, Heteroptera). Boletín de la Sociedad Entomológica Aragonesa, 55: 135-140.
  • GRAVESTEIN, W.H. 1978. Hemiptera Heteroptera new to the Baleares, in particular to the Island of Mallorca. Entomologische Berichten, 38: 37-39.
  • GROSSO-SILVA, J.M. 2005. Additions to the fauna of Hemiptera and Coleoptera (Insecta) of Serra da Estrela Natural Park (Portugal). Boletín de la Sociedad Entomológica Aragonesa, 36: 185-193.
  • GROSSO-SILVA, J.M. & SOARES-VIEIRA, P. 2009. A preliminary list of the Coleoptera and Hemiptera of the Gaia Biological Park (northern Portugal), with comments on some species. Boletín de la Sociedad Entomológica Aragonesa, 44: 541-544.
  • GULDE, J. 1927. Rhynchota Heteroptera aus dem nördlichen und östlichen Spanien, gesammelt 1914-19 von Dr. F. Haas und 1923 von Prof. Dr. A. Seitz. 2. Liste. Senckenbergiana, 9: 30-32.
  • GULDE, J. & CODINA, A. 1925. Hemipteren aus dem nördlichen und östlichen Spanien, gesammelt von Dr. F. Haas in der Jahren 1914-1919. Senckenbergiana, 7: 127-128.
  • GÜNTHER, C. & GÜNTHER, H. 2019. List of bugs collected in Southern Spain (Heteroptera). Entomologische Zeitschrift, Schwanfeld, 129(4): 223-242.
  • HENRY, T. 2017. Biodiversity of Heteroptera, pp. 279–335. En: Foottit, R.G. & Adler, P.H. (eds.). Insect biodiversity. Science and Society. Vol. I. Second Edition. Wiley-Blackwell. Oxford, 904 pp.
  • HERNÁNDEZ PACHECO, E. 1895. Datos para la fauna de Extremadura Central. Actas de la Sociedad española de Historia Natural, 24: 62-67.
  • HERRERA, C.M. 1984. Avian interference of insect frugivory an exploration into the plant-bird-fruit pest evolutionary triad. Oikos, 42: 203-210.
  • HERRERA, C.M. 1987. Distribución, ecología y conservación de Atropa baetica Willk. (Solanaceae) en la Sierra de Cazorla. Anales del Jardín Botánico de Madrid, 43(2): 387-398.
  • HERRICH-SCHAEFFER, G.A.W. 1835. Faunae Insectorum Germanicae initia, oder, Deutschlands Insekten. Heft 127: pls. 1-24. Regensburg.
  • HEYDEN, L. von. 1870. Entomologische Reise nach dem südlichen Spanien, der Sierra Guadarrama und Sierra Morena, Portugal und den Cantabrischen Gebirgen beschrieben von Lucas von Heyden, mit Beschreibungen der neuen Arten von L. v. Heyden und den Mitgliedern des Berliner entomol. Vereins: H. Allard (Paris), Ch. Brisout de Barneville (Saint-Germain-en-Laye), Desbrochers des Loges (Gannat), G. Dieck (Merseburg), v. Harold (München), v. Kiesenwetter (Bautzen), Kirsch (Dresden), Kraatz (Berlin), Löw (Guben), F. de Saulcy (Metz), Scriba (Wimpfen), Seidlitz (Dorpat) und einem Anhange: v. Heyden: Revision der europäischen Hymenoplia-Arten, Allard: Révision des curculionides Byrsopsides. Dr. G. Kraatz [&] Nicolai, Berlin; Friedrich Fleischer, Leipzig; L. Buquet, Paris, 218 pp. + 2 pls.
  • HORVÁTH , G. von. 1917. Species generis Corizus Fall. ( Therapha Am. Se rv.). Annales Historico Naturales Musei Nationalis Hungarici , 15 : 166 174.
  • HRADIL, K.A., KMENT, P.E. & ROHÁČOVÁ, M. 2007. New records of Liorhyssus hyalinus (Heteroptera: Rhopalidae) in the Czech Republic, with a review of its worldwide distribution and biology. Acta Musei Moraviae, Scientiae biologicae, 92: 53-107.
  • JIMÉNEZ, P.J., RIBES, E., RIBES, J., ROFES, J. & SOLÀ, C. 2003. Dades preliminars sobre els hemípters terrestres de la reserva Natural de Sebes i meandre de Flix i el seu entorn, Ribera d’Ebre (Heteroptera). Sessió Conjunta d’Entomologia, 12: 167-184.
  • JIMÉNEZ, P.J., RIBES, E. & RIBES, J. 2005. Dades addicionals sobre els hemípters terrestres de la Reserva Natural de Sebes i Meandre de Flix i el seu entorn, Ribera d’Ebre (Heteroptera). Sessió Conjunta d’Entomologia, 13: 51-60.
  • JULIÁN NATIVIDAD, L. & BARRACHINA DE GRACIA, E. 1995. Entomofauna del paratge natural del Desert de Les Palmes. Servicio de Publicaciones de la Diputación de Castellón. Castellón, 292 pp.
  • KIS, B. 2001. Fauna României. Volumul VIII: Insecta: fascicula 9. Heteroptera. Suprafamiliile Coreoidea şi Pyrrhocorioidea. Editura Academiei Române. Bucureşti, 99 pp.
  • KMENT, P. & BAŇAŘ, P. 2010. On the taxonomy and distribution of the genus Maccevethus (Hemiptera: Heteroptera: Rhopalidae). Acta Musei Moraviae, Scientiae Biologicae, 95(1): 15-47.
  • LAGUNA DE RINS, M.A. 1902. Excursiones á Santa Fe y Cadrete (Zaragoza) verificadas los días 1 y 27 de Abril de 1902 (conclusión). Boletín de la Sociedad aragonesa de Ciencias Naturales, 1: 133-136.
  • LETHIERRY, L. 1877. Relevé des Hémiptères recueillis en Portugal et en Espagne par M. C. van Volxem en mai et juin 1871. Annales de la Société entomologique de Belgique, 20: 34-43.
  • LINDBERG, H. 1932. Inventa entomologica itineris Hispanici et Maroccani, quod a. 1926 fecerunt Harald et Hakan Lindberg. XIII. Hemiptera Heteroptera (excl. Capsidae et Hydrobiotica). Commentationes Biologicae – Societas Scientiarum Fennica, 3(19): 1-53 + 2 pls.
  • LINNAVUORI, R. 1972. A heteropterous material from the mediterranean subregion. Bulletin des Recherches Agronomiques de Gembloux, (N.S.), 6(3-4): 453-460.
  • LÓPEZ SEPTIEM, J.A.; BAHILLO DE LA PUEBLA, P.; LÓPEZ COLÓN, J.I. 2014. Aves e insectos del extremo norte del Parque Regional del Sureste madrileño y aledaños. Relaciones tróficas. Boletín de la Sociedad para la Conservación de los Vertebrados, 14: 29-51.
  • MARQUES, A.X.C. 1945. Cariologia comparada de algunas Hemípteros Heterópteros (Pentatomídeos e Coreídeos). Memórias e Estudos do Museu Zoológico da Universidade de Coimbra, 163: 1-105 + 5 pls.
  • MARTORELL PEÑA, M. 1879. Catálogos sinonímicos de los insectos encontrados en Cataluña aumentados con los recientemente hallados por el autor en los diversos órdenes de los Coleópteros, Hemípteros,Hymenópteros, Ortópteros, Lepidópteros, Dípteros y Neurópteros. Establecimiento Tipográfico de los Sucesores de N. Ramírez y Cía. Barcelona, 201 pp.
  • MAYR, G.L. 1866. Hemiptera. Subfamilie Corizida, pp. 121-122. En: Reise der Österreichischen Fregatte Novara um die Erde in den Jahren 1857, 1858, 1859 unter den Befehlen des Commodore B. von Wüllerstorf-Urbair. Zoologischer Teil, 2(I). Gerold's Sohn. Wien, 1-204 + 5 Taf.
  • MEDEROS-LÓPEZ, J., NEL·LO, M., BRAÑAS, N., CABALLERO-LÓPEZ, B. & MASÓ, G. 2015. Estudi preliminar de la comunitat d’artròpodes de les codines del Parc Natural de Sant Llorenç del Munt i l'Obac, pp. 48-59. En: DURAN, C., HERNÁNDEZ, J., GRAU, J. & MELERO, J. (coords.). VIII Trobada d’Estudiosos de Sant Llorenç del Munt i l’Obac. Documents de Treball, Sèrie Territori, 29. Diputació de Barcelona. Barcelona, 232 pp.
  • MEDINA RAMOS, M. 1890. Hemípteros recogidos en Guadalcanal y Cazalla de la Sierra por los señores Calderón y Río, y clasificados por nuestro consocio D. Ignacio Bolívar. Actas de la Sociedad española de Historia Natural, 19: 105.
  • MEDINA RAMOS, M. 1891. Excursión a Tomares y San Juan de Aznalfarache. Actas de la Sociedad española de Historia Natural, 20: 104-106.
  • MEDINA RAMOS, M. 1895. Hemípteros de Andalucía existentes en el Museo de Historia natural de la Universidad de Sevilla, clasificados por D. Ignacio Bolívar. Actas de la Sociedad española de Historia Natural, 4: 67-75.
  • MELICHAR, L. 1907. Bericht über die mit Subvention der kaiserl. Akademie der Wissenschaften unternommene entomologische Studienreise nach Spanien und Marokko. Sitzungsberichte der Mathematisch-Naturwissenschaftlichen Klasse der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften (Abt. 1), 106(2): 1025-1039.
  • MENDES, M.A. 1959. A entomofauna do castanheiro (Castanea sativa Miller) no concelho de Moimenta da Beira. Publicações da Direcção Geral dos Serviços Florestais e Aqüicolas, 26: 119-275.
  • MORAGUES, F. de. 1894. Insectos de Mallorca. Anales de la Sociedad española de Historia Natural, 23: 73-87.
  • MORGAN, M.J. 1980. Contribución al catálogo faunístico del Coto Nacional de las Sierras de Cazorla y Segura, pp. 115-128. En: García de Viedma, M. (ed.). Fauna de Cazorla. Invertebrados. Monografías ICONA, 23. Madrid, 129 pp.
  • MOULET, P. 1995. Hémiptères Coreoidea (Coreidae, Rhopalidae, Alydidae), Pyrrhocoridae, Stenocephalidae euro-méditerranéens. Faune de France. France et régions limitrophes, 81: 1-336.
  • MOULET, P. 2013. Addenda et corrigenda à apporter à l’ouvrage “Hémiptères Coreoidea euro-méditerranéens (Faune de France, vol. 81, 1995)”. Fédération Française des Sociétés de Sciences Naturelles. Paris, 58 pp.
  • MORODER, E. 1920. Introducción al catálogo de los Hemípteros de la región valenciana. Anales del Instituto General y Técnico de Valencia. Trabajos del Laboratorio de Historia Natural, 6: 1-18.
  • NAVÁS, L. 1902a. Fáunula entomológica estival de Brihuega (provincia de Guadalajara) (continuación). Boletín de la Sociedad aragonesa de Ciencias Naturales, 1: 213-220.
  • NAVÁS, L. 1902b. Una excursió científica a la Serra Nevada (acabament). Butlletí de la Institució Catalana d'Historia Natural, 2: 113-121.
  • NAVÁS, L. 1904. Excursión de la Sociedad Aragonesa de Ciencias Naturales a la Sierra de Guara en Julio de 1903. Boletín de la Sociedad aragonesa de Ciencias Naturales, 3: 190-201.
  • NAVÁS, L. 1905. Mis excursiones durante el verano de 1904. Boletín de la Sociedad aragonesa de Ciencias Naturales, 4: 107-131.
  • NAVÁS, L. 1909. Notas zoológicas. XV. Una visita a Valdeagorfa (Teruel). Boletín de la Sociedad aragonesa de Ciencias Naturales, 8: 195-197.
  • NAVÁS, L. 1929. Excursiones por la provincia de Gerona en Julio y Agosto de 1928. Butlletí de la Institució Catalana d’Historia Natural, 29: 27-48.
  • NOBRE, A. 1899. Catálogo do Gabinete de Zoologia (cont.). Fauna de Portugal. Annuario da Academia Polytechnica do Porto, 22: 106-140.
  • NOTARIO, A. & CASTRESANA, L. 2004. Contribución al estudio de la entomofauna del Monte del Estado Selladores-Contadero (Jaén). Investigación agraria. Sistemas y recursos forestales (Fuera de serie): 191-200.
  • NOTARIO, A., CASTRESANA, L. & LÓPEZ ARCE, L.M. 1995. Contribución al estudio de la entomofauna del Monte del Estado Lugar Nuevo (Jaén). Ecología, 9: 447-463.
  • OLIVEIRA, M. Paulino de. 1896. Catalogue des Hémiptères du Portugal (Heteroptères). Imprensa da Universidade. Coimbra, 80 pp.
  • OSORIO, V., ROCA-CUSACHS, M. & GOULA, M. 2013. News on true bugs of Serra de Collserola Natural Park (NE Iberian Peninsula) and their potential use in environmental education (Insecta, Heteroptera). Boletín de la Sociedad Entomológica Aragonesa, 52: 244-248.
  • PAGOLA CARTE S. 2007. Inventario y seguimiento de la entomofauna del hayedo de Oieleku (Oiartzun, Parque Natural de Aiako Harria) - Campaña 2007. Informe técnico para la Diputación Foral de Gipuzkoa. Recurso disponible online en: http://www.lifeaiakoharria.net/datos/documentos/insectos%20Oieleku2007.pdf
  • PALAU, J.M. 1949. Algunos hemípteros heterópteros de Mallorca. Graellsia, 7: 71-75.
  • PALAU, J.M. 1959. Pequeño catálogo de Hemípteros Heterópteros de Mallorca. Boletín de la Sociedad de Historia Natural de Baleares, 5: 7-11.
  • PÉREZ-FUERTES, O., GARCÍA-TEJERO, S., PÉREZ HIDALGO, N., MATEO-TOMÁS, P. & OLEA, P.P. 2015. Irrigation effects on arthropod communities in Mediterranean cereal agro-ecosystems. Annals of Applied Biology, 167: 236-249.
  • PISSARRO, C. 1951. Contribuição para o conhecimento dos Hemípteros do Algarve. Arquivos do Museo Bocage, 22: 111-130.
  • PISSARRO, C. 1953. Contribuição para o conhecimento dos Hemípteros do Algarve. II. Arquivos do Museo Bocage, 24: 115-122.
  • PUTON, A. 1877. Notes sur la Strachia cognata Fieb., Therapha nigridorsum Put. et Atractotypus cinctus Perris. Annales de la Société Entomologique de France [Bulletin], (5)7: 11.
  • PUTSHKOV, V.G. 1986. Bugs of the family Rhopalidae (Heteroptera) of the fauna of the USSR. Opredeliteli po Faune SSSR, 146: 1-132. (en ruso).
  • RAMBUR, J.P. 1839. Faune entomologique de l’Andalousie, vol. II. (Hémiptères). Arthus Bertrand. Paris. (4e livraison): 97-176.
  • RAMIS, J. 1814. Specimen animalium, vegetabilium, et mineralium in insula Minorica frequentiorum ad norman Linnaeani sistematis. Exaratum. Accedunt nomina Vernacula in quantum fieri potut. Mahón, 60 pp.
  • RIBAUT, H. 1929. Sur quelques espèces des genres Stictopleurus et Corizus (Heteroptera – Coreidae). Bulletin de la Société d’Histoire Naturelle de Toulouse, 58: 227-234.
  • RIBES, E. & RIBES, J. 2000. Noves dades d’hemípters per a Catalunya i territoris limítrofs (Heteroptera). Sessió Conjunta d’Entomologia, 10 (1997): 5-29.
  • RIBES, E. & RIBES, J. 2001. Clarícies sobre hemípters de la ciutat de Barcelona i voltants (Heteroptera). Sessió Conjunta d’Entomologia, 11: 109-128.
  • RIBES, E., GOULA, M. & MATEOS, E. 2000. Els heterópters de Collserola (Insecta, Heteroptera), pp. 57-63. En: LLIMONA, F., ESPELTA, J., GUIX, J.C., MATEOS, E. & RODRÍGUEZ-TEIJEIRO, J.D. (eds.). I Jornades sobre la Recerca en els sistemes naturals de Collserola: aplicacions a la gestió del Parc. Barcelona, 292 pp.
  • RIBES, J. 1965. Hemípteros de Mallorca. Publicaciones del Instituto de Biología Aplicada de Barcelona, 39: 71-95.
  • RIBES, J. 1967. Hemípteros de la zona de Algeciras (Cádiz). I. Miscelánea Zoológica, 2(2): 41-46.
  • RIBES, J. 1971. Hemípteros de la zona de Algeciras (Cádiz). II. Miscelánea Zoológica, 3(1): 21-26.
  • RIBES, J. 1972. Estudio del Parque Nacional de Aigües Tortes. Contribution à l’étude des Hémiptères d’Aigües Tortes. Actes du 4ème Congrès International d’Études Pyrénéennes, Pau-Lourdes 1962, 2(2): 110-114.
  • RIBES, J. 1974. Hemípteros de la zona de Algeciras (Cádiz). III. Miscelánea Zoológica, 3(4), 11-19.
  • RIBES, J. 1978. Heteròpters nous o interessants per als Països Catalans. Butlletí de la Institució Catalana d’Historia Natural (Sec. Zool., 2), 42: 83-88.
  • RIBES, J. 1979. Hemípteros de la zona de Algeciras (Cádiz). IV. Miscel·lània Zoològica, 5: 69-75.
  • RIBES, J. 1980. Hemípters del nord de Catalunya nous o interessants per a la fauna ibèrica. Miscel·lània Zoològica, 6: 45-48.
  • RIBES, J. 1982. Heteròpters d’un biòtop halòfil relicte de la Catalunya continental. Sessió Conjunta d’Entomologia ICHN-SCL, 2: 77-86.
  • RIBES, J. 1984. Heteroptera of Eivissa and Formentera, pp. 365-376. En: KUHBIER, H., ALCOVER, J.A. & GUERAU D’ARELLANO TUR, C. (eds.). Biogeography and Ecology of the Pityusic Islands. Monographiae Biologicae, 52. Dr. W. Junk Publishers. The Hague, 702 pp.
  • RIBES, J. 1990. Miscel·lània hemipterològica ibérica (Heteroptera). Sessió Conjunta d’Entomologia ICHN-SCL, 6 (1989): 19-35.
  • RIBES, J. & GOULA, M. 1995. Heteròpters, pp. 37-67. En: BARRIENTOS, J.A. (ed.). El patrimoni biològic del Montseny. Catàlegs de flora i fauna, 2. Servei de Parcs Naturals, Diputació de Barcelona. Barcelona, 85 pp.
  • RIBES, J. & RIBES, E. 2001. Lista de especies de Heteroptera del Parque de Collserola, Barcelona. Boletín de la Sociedad Entomológica Aragonesa, 29: 69-78.
  • RIBES, J. & SAULEDA, N. 1979. Heterópteros de Alicante y zonas adyacentes. Mediterránea, 3: 123-158.
  • RIBES, J., BLASCO-ZUMETA, J. & RIBES, E. 1997. Heteroptera de un sabinar de Juniperus thurifera L. en Los Monegros, Zaragoza. Monografías de la Sociedad Entomológica Aragonesa, 2. Zaragoza, 127 pp.
  • RIBES, J., BLASCO-ZUMETA, J. & RIBES, E. 1999. Especies interesantes de heterópteros de Los Monegros (Insecta, Heteroptera), pp. 175-176. En: MELIC, A. & BLASCO-ZUMETA, J. (eds.). 1999. Manifiesto Científico por los Monegros. Boletín de la Sociedad Entomológica Aragonesa, 24 (vol. monográfico). Zaragoza, 266 pp.
  • RIBES, J., SERRA, A. & GOULA, M. 2004. Catàleg dels heteròpters de Catalunya (Insecta, Hemiptera, Heteroptera). Institució Catalana d’Història Natural, Secció de Ciències Biològiques, Institut d’Estudis Catalans. Barcelona, 128 pp.
  • RIDDIFORD, N. (ed.). 1998. Catàleg de biodiversitat del Parc Natural de S'Albufera de Mallorca. Inventaris tècnics de Biodiversitat, 3. Conselleria de Medi Ambient, Direcció General de Biodiversitat. Palma de Mallorca, 88 pp.
  • RIEGER, C. 1971. Ein neuer Stictopleurus aus Spanien (Heteroptera, Corizidae). Entomologische Zeitschrift, 81: 97-100.
  • ROCA-CUSACHS, M.; GOULA, M.; PRIETO PILOÑA, F. & PÉREZ VALCÁRCEL, J. 2018. Checklist de Fauna Ibérica. Superfamilias Aradoidea, Coreoidea y Pyrrhocoroidea (Insecta: Heteroptera) en la península ibérica, islas Baleares e islas Canarias (edición 2018). En: Documentos Fauna Ibérica, 6. RAMOS, M.Á. & SÁNCHEZ RUIZ, M. (eds.). Museo Nacional de Ciencias Naturales, CSIC. Madrid, 2 (sn) + 14 pp.
  • ROSENHAUER, W.G. 1856. Die Thiere Andalusiens nach dem Resultate einer Reise zusammengestellt, nebs den Beschreibungen von 249 neuen oder bis jetzt noch unbeschriebenen Gattungen und Arten. Verlag Theodor Blaesing. Erlangen, 429 pp.
  • ROYER, M. 1906. Contribution à la faune des Hémiptères de l’île de Majorque. Bulletin de la Société entomologique de France, 75: 253-254.
  • SALVADOR, M. de. 1914. Notas entomológicas. Excursión anual de la Sociedad Aragonesa de Ciencias Naturales a Arnes (Tarragona) (27 y 28 de Agosto de 1913). Boletín de la Sociedad aragonesa de Ciencias Naturales, 13: 167-169.
  • SALVADOR, M. de. 1915. Suplemento a la narración de la excursión a Arnes en el Boletín de Octubre de 1914. Boletín de la Sociedad aragonesa de Ciencias Naturales, 14: 117-123.
  • SALVAÑÁ, J.M. 1870. Apuntes para la geografía y fauna entomológicas de Mataró. Imprenta de Gregorio Juste, 44 pp.
  • SALVAÑÁ, J.M. 1889. Flora y fauna de Mataró y su zona. Imprenta L. Balmas Planas, 88 pp.
  • SÁNCHEZ, A. 1920. Catàleg dels insectes del Museu pertanyents a l’ordre Hemiptera. Annuari de la Junta de Ciències Naturals de Barcelona, 3: 25-258.
  • SAUNDERS, E. 1893. Hemiptera-Heteroptera collected by J.J. Walker, Esq., R.N., F.L.S., at Gibraltar and in North Africa. Entomologist's Monthly Magazine, 29: 98-102.
  • SEABRA, A.F. de. 1925. Observações sôbre a classificação de algumas espécies de Hemípteros Heterópteros de Portugal. Memórias e Estudos do Museo Zoológico da Universidade de Coimbra, Série I, 5: 5-42.
  • SEABRA, A.F. de. 1926a. Hémiptères Hétéroptères de la province de “Trás-os-Montes". Memórias e Estudos do Museo Zoológico da Universidade de Coimbra, Série I, 8: 7-39.
  • SEABRA, A.F. de. 1926b. Revisão dos Hemípteros Heterópteros da fauna paleárctica existentes no Museu Zoológico da Universidade de Coimbra. Memórias e Estudos do Museo Zoológico da Universidade de Coimbra, Série I, 10: 7-219.
  • SEABRA, A.F. de. 1927. Notas sobre a fauna entomológica dos montados alentejanos. Memórias e Estudos do Museo Zoológico da Universidade de Coimbra, Série I, 12: 7-23.
  • SEABRA, A.F. de. 1928a. Sur quelques Hétéroptères du Nord du Portugal offerts au Muséum de Coimbra par M. J.T. Wattison. Memórias e Estudos do Museo Zoológico da Universidade de Coimbra, Série I, 22: 1-4.
  • SEABRA, A.F. de. 1928b. 3º aditamento á Memória sôbre os Hemípteros Heterópteros da região paleárctica existentes no Museo de Coimbra. Alguns heterópteros de Centellas oferecidos ao Museo de Coimbra pelo senhor C. Xaxares. Memórias e Estudos do Museo Zoológico da Universidade de Coimbra, Série I, 25: 1-4.
  • SEABRA, A.F. de. 1929. Sinópse dos Hemípteros Heterópteros de Portugal (cont.). Memórias e Estudos do Museo Zoológico da Universidade de Coimbra, Série I, 1(4): 171-238.
  • SEABRA, A.F. de. 1930a. Subsídios para o conhecimento da fauna das Matas Nacionais - Conclusões de estudos realizados durante os meses de Julho e Agôsto de 1925 na Mata de Leiria. Arquivos da Secção de Biologia e Parasitologia do Museo de Coimbra, 1(2): 105-141.
  • SEABRA, A.F. de. 1930b. Liste de quelques espèces d’Hétéroptères de L’Escorial appartenant au "Deutsches Entomolog. Museum". Memórias e Estudos do Museo Zoológico da Universidade de Coimbra, Série I, 43: 1-2.
  • SEABRA, A.F. de. 1930c. Aditamentos à Memória sôbre os Hemípteros Heterópteros da Região Paleárctica existentes no Museu de Coimbra. 4.º - Heterópteros de Tuy e Salamanca oferecidos ao Museu de Coimbra pelo Prof. Joaquim da Silva Tavares. Memórias e Estudos do Museu Zoológico da Universidade de Coimbra, série I, 47: 1-17.
  • SEEBOLD, T. & SCHRAMM, G. 1899. Datos para el conocimiento de la fauna hemipterológica de España. Bilbao y alrededores. Actas de la Sociedad española de Historia Natural, 28: 133-141.
  • SCHUH, R.T. & WEIRAUCH, C. 2020. True bugs of the world (Hemiptera: Heteroptera). Classification and natural history. 2nd Edition. Siri Scientific Press, Manchester, UK (Monograph Series vol. 8). 768 pp. + 31 pl.
  • TAMANINI, L. 1951. Gli Stictopleurus italiani (Heteroptera, Corizidae). Memorie della Società Entomologica Italiana, 30: 77-91.
  • TORRALBA BURRIAL, A. 1995. Contribución al conocimiento de la entomofauna del Valle de Xanobás (Pirineo aragonés). Boletín de la Sociedad Entomológica Aragonesa, 11: 47-49.
  • TORRE BUENO, J.R. de la. 1911. Algunos hemípteros heterópteros de España (conclusión). Boletín de la Sociedad aragonesa de Ciencias Naturales, 10(12): 195-203.
  • TORRE BUENO, J.R. de la. 1912. Algunos Hemípteros de Cataluña. Boletín de la Sociedad aragonesa de Ciencias Naturales, 11: 169-174.
  • VALCÁRCEL, J.P. & PRIETO PILOÑA, F. 2018. Aportaciones al inventario de los Heteroptera (Hemiptera) de Galicia (N.O. Península Ibérica). IV. Familia Rhopalidae Amyot & Serville, 1843. Arquivos Entomolóxicos, 19: 41-50.
  • VALCÁRCEL, J.P., PRIETO PILOÑA, F. & ROCA-CUSACHS, M. 2017. Aportaciones faunísticas a los Heteroptera de Andalucía (S de la Península Ibérica): Coreoidea, Pentatomoidea y Pyrrhocoroidea. Revista gaditana de Entomología, 8(1): 249-263.
  • VANDELLI, D. 1797. Floræ, et Faunæ Lusitanicæ Specimen. Memorias da Academia Real das Sciencias de Lisboa, 1: 37-79.
  • VÁZQUEZ, M.Á. 1985a. Citas nuevas o interesantes de Coreoidea de la Península Ibérica (Hem., Heteroptera). Boletín de la Asociación española de Entomología, 9: 384.
  • VÁZQUEZ, M.Á. 1985b. Los Coreoidea ibéricos. Tesis Doctoral. Publicaciones de la Universidad Complutense de Madrid. Madrid, 322 pp.
  • VÁZQUEZ, M.Á. & COSTAS, M. 2013. Los Coreidos, Ligeidos, Berítidos y Tíngidos (Hemiptera, Heteroptera: Coreidae, Lygaeidae, Berytidae y Tingidae), pp. 172-201. En: RUANO, F., TIERNO DE FIGUEROA, M. & TINAUT, A. Los Insectos de Sierra Nevada. 200 años de historia. Vol. 1. AeE, Observ. Cambio Global Sierra Nevada, Junta de Andalucía y Universidad de Granada. Granada, 544 pp.
  • VÁZQUEZ, M.Á. & PARÍS, M. 1986a. Nuevos datos sobre los heterópteros del Macizo Central de Gredos (Hemiptera). Actas de las VIII Jornadas de la AeE, Sevilla: 418-426.
  • VÁZQUEZ, M.Á. & PARÍS, M. 1986b. Datos preliminares de Pentatomoidea y Coreoidea de las Lagunas de Ruidera (Hemiptera, Heteroptera). Actas de las VIII Jornadas de la AeE, Sevilla: 427-436.
  • VÁZQUEZ, M.Á., COSTAS, M., NOVOA, F. & BASELGA, A. 2003. Contribución al conocimiento de los heterópteros de las Islas Cíes (Galicia, noroeste de la Península Ibérica). Boletín de la Asociación española de Entomología, 27(1-4): 149-155.
  • VELA, J.M. & BASTAZO, G. 1986. Influencias biogeográficas en la fauna de Heterópteros Pentatomorfos de la Sierra de las Nieves (Málaga, España). Actas de las VIII Jornadas de la AeE, Sevilla: 437-445.
  • VICENTE, M. 1902. Algunos insectos de Ortigosa. Boletín de la Sociedad aragonesa de Ciencias Naturales, 1: 186-189.
  • VIGNA TAGLIANTI, A., AUDISIO, P.A., BELFIORE, C., BIONDI, M., BOLOGNA, M.A., CARPANETO, G.M., BIASE, A. de, FELICI, S. de, PIATTELLA, E., RACHELI, T., ZAPPAROLI, M. & ZOIA, M. 1992. Riflessioni di gruppo sui corotipi fondamentale della fauna w-paleartica ed in particolare italiana. Biogeographia, 16: 159-179.
  • VISKENS, G. & BRUERS, J. 2009. III.1. Heteroptera – Wantsen uit Spanje. Deel II: Berytidae, Lygaeidae, Nabidae, Stenocephalidae, Coreidae, Alydidae, Rhopalidae, Scutelleridae, Acanthosomatidae en Pentatomidae. Entomo-Info, 20: 45-53.
  • VV.AA. (Varios Autores). 1999. Inventario provisional de la Biodiversidad monegrina (31 de marzo de 1999), pp. 215-251. En: Melic, A. & Blasco-Zumeta, J. (eds.). 1999. Manifiesto Científico por Los Monegros. Vol. Monográfico. Boletín de la Sociedad Entomológica Aragonesa, 24. Zaragoza, 266 pp.
  • WAGNER, E. 1949. Neue Hemipteren aus Spanien und spanisch Sahara. Eos, 25(3-4): 187-197.
  • WAGNER, E. 1955. Contribution a la faune des Hémiptères-Hétéroptères de France. Vie et Milieu, 6(2): 248-283.
  • WAGNER, E. 1960a. Beitrag zur Heteropteren-fauna Nordost-Spaniens. Miscelánea Zoológica, 1(3): 33-56.
  • WAGNER, E. 1960b. Beitrag zur Heteropteren-fauna der Sierra Nevada. Miscelánea Zoológica, 1(3): 61-75.
  • WALKER, J.J. 1876. Notes on Mediterranean Hemiptera-Heteroptera. Entomologist's monthly Magazine, 12: 79-81.
  • WALTL, J. 1835. Reise durch Tyrol, Oberitalien und Piemont nach dem südlichen Spanien, nebst einem Anhange zoologischen Inhalts (Über die Thiere Andalusiens). Verlag der Pustet’schen Buchhandlung (J.F. Winkler), Passau (1. Aufl.), 247 pp. + 120 pp.